Bonsai to sztuka miniaturyzacji drzew i krzewów. Słowo sztuka jest tu jak najbardziej właściwe. Sztuką praktyczną jest znajomość technik, wymagań drzewa, zdyscyplinowanie w trosce o okaz. Potrzebne jest jednak także wyczucie artystyczne, by odpowiednio kształtować drzewo, dobrać donicę i zaaranżować otoczenie. Nie jest to łatwe.

Co to jest bonsai

Japońskie słowo bonsai składa się z dwóch członów: bon oznacza tacę lub pojemnik, a sai – drzewo, roślinę. Dopasowana donica dopełnia piękna miniaturowego drzewka i stanowi z nim nierozłączną całość.

Bonsai to tak kształtowane drzewo, by mimo wieku zachowało mały rozmiar. Dąży się zasadniczo do tego, żeby formą odzwierciedlało kształt dorosłych, starych okazów drzew danego gatunku. Rośliny sadzone są w charakterystycznych płaskich (poza stylem kaskadowym) donicach.

Trzeba koniecznie pamiętać, że bonsai dzieli się na typ indoor i outdoor. Wyrażenia z języka angielskiego, odpowiednio oznaczające: gatunki przeznaczone do wnętrz i do trzymania tylko poza domem, w ogrodzie.

Rośliny na bonsai

Przykładowe gatunki na bonsai do wnętrz to: pieprzowiec chiński, fikusy, pistacja (Pistacia vera), wiąz drobnolistny (inaczej wiąz chiński – Ulmus parvifolia), Sageretia. Przy prowadzeniu bonsai w domu bardzo ważna jest dbałość o to, by zimą nie przechłodzić okazu ani też nie trzymać go w pobliżu grzejników, by drzewko miało dostateczną ilość światła słonecznego i niezbyt suche powietrze. Lista tych wymagań jest bardzo trudna do spełnienia w całości, dlatego – wbrew pozorom – uprawa bonsai w domu jest trudna.

Do uprawy bonsai nadają się właściwie prawie wszystkie gatunki drzew i krzewów – rosnące naturalnie na obszarze Polski: majestatyczny dąb, lipa drobnolistna o urokliwych sercowatych liściach, grab, buk, modrzew, wszelkie sosny i inne. Wspaniałe, efektywne drzewka powstają z gatunków pochodzących z terenów Japonii i Chin, takich jak klon palmowy czy miłorząb japoński. Najpiękniej prezentują się oczywiście wszelkie odmiany ozdobne.

Jak formować bonsai?

W przyrodzie drzewo karłowacieje i nabiera ciekawych kształtów pod działaniem różnych sił natury i na skutek aktywności dzikich zwierząt. Bonzaista stara się te procesy naśladować. Na przykład przygryzanie młodych pędów przez sarny i inne zwierzęta zastępuje się regularnym przycinaniem nowych gałązek.

Innym czynnikiem kształtującym naturalne formy bonsai w przyrodzie, są trudne warunki bytowania. Roślina nie wyrasta do normalnych rozmiarów, gdy nie ma dostatecznej ilości miejsca na rozwój korzeni. Żeby uzyskać ten efekt sadzimy roślinę w płytkim i niewielkich rozmiarów pojemniku, który przyczynić się ma do ograniczenia rozrostu korzeni. Dodatkowo, drzewkom bonsai, zależnie od gatunku i wieku, przycina się korzenie raz lub nawet dwa razy w roku.

Wiatr i mała ilość przestrzeni życiowej kształtują konary drzewa – za pomocą przyciągania (sznurkiem np. w kierunku donicy) lub drutowania gałęzi nadaje się im pożądany pokrój. Konary młodych drzew kierują się ku górze, a starszych bardziej ku dołowi, zatem działania te mają też na celu spowodować wizualne odczucie “starości” okazu.

Style i formy bonsai

Bonsai może być pojedynczym drzewkiem lub ich grupą. Nasadzenie grupowe, tak zwany “lasek” (Yose-uye), to co najmniej pięć (przy ilości mniejszej niż kilkanaście, liczba powinna być nieparzysta) drzew jednego gatunku posadzonych w dużej płytkiej donicy. Innym niestandardowym nasadzeniem jest Saikei, czyli “krajobraz na tacy”. Jest to próba odzwierciedlenia całego krajobrazu na obszarze dużej donicy. Kompozycja może składać się z kilku okazów, ze skał, piasku, żwiru, a także z elementów takich jak: miniaturowy domek, figurki postaci ludzkich czy nawet strumień.

Najpopularniejsze formy bonsai:

Forma wzniesiona nieregularna (Moyogi) – zrównoważona korona, pień z kilkoma łagodnymi wygięciami – odchyleniami prawidłowo skierowanymi w lewą lub prawą stronę od ustalonej przedniej strony drzewka. Najczęściej spotykana w naturze a zatem i w sztuce bonsai.

Forma wzniesiona regularna (Chokkan) – forma o prostym pionowym pniu równomiernie zwężającym się ku górze. Gałęzie równolegle rozłożone, często niemalże na obrysie trójkąta. Na kształtowanie w ten sposób nadają się drzewa, które taki układ stożkowy mają w naturze – np. modrzewie i świerki.

Forma z dwoma pniami (Sokan) – cechą charakterystyczną są dwa pnie o jednej podstawie. Ważne jest, by nie były one podobnej wielkości i grubości, by nie powstał efekt przypominający procę. Jeden z pni musi być wyraźnie mniejszy (1/2 lub 2/3 wysokości większego) i cieńszy.

Forma pochylona (Shakan) – pień pochylony jest ewidentnie w jednym kierunku, jednak z założenia pod kątem nie większym niż 45° od pionu.

Forma miotlasta (Hokidachi) – zazwyczaj cienkie gałęzie tworzą koronę w formie dość zwartej półkuli przypominającej gęstą wachlarzowatą miotłę. Dobrze prezentują się w tym stylu drzewa posiadające naturalnie gęstą kulistą koronę. Polecić można do prowadzenia w tym stylu lipę drobnolistną.

Forma literacka (Bunjin) – lekka i subtelna wysmukła forma, raczej wybujała ku górze, z pniem lekko powyginanym, bez bocznych gałęzi do około połowy wysokości.

Forma kaskadowa (Kengai) – pień skierowany prawie pionowo ku dołowi, schodzi w dół, często poniżej podstawy donicy. Donica w tym stylu jest inna niż w pozostałych – jest wąska i wysoka, żeby mogła zrównoważyć ciężar wychylającej się mocno rośliny.

Bonsai posadzone na kamieniu (Ishizuke) – korzenie oplatają skałę/kamień, schodząc z większej wysokości do podłoża.

Doniczka do bonsai

Ważnym i nierozłącznym elementem bonsai jest donica. Pojemnik musi być dobrany proporcjonalnie do rozmiarów drzewka. Szerokość donicy powinna odpowiadać mniej więcej szerokości korony. Wysokość donicy dla pojedynczego okazu powinna być taka jak grubość pnia u podstawy lub nie większa niż dwukrotność grubości pnia u podstawy, ale nie jest to regułą. Istotną funkcję pełnią charakterystyczne duże otwory odpływowe, które osłania się od wewnątrz siatką zabezpieczającą ziemię przed wypadaniem.

źródło: http://poradnikogrodniczy.pl, foto: pixabay.com